Het begrip gehechtheid heeft een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis van de ontwikkeling van ziekenhuisopname bij kinderen. Op het eerste gezicht lijken gehechtheid en ziekenhuisopname niet zo veel met elkaar te maken te hebben, maar in werkelijkheid gaat er een wereld van onderzoek achter deze twee begrippen schuil. Hoe heeft het begrip gehechtheid zo’n belangrijke rol in de huidige manier van ziekenhuisopname van kinderen gespeeld? Dat willen we allereerst bekijken aan de hand van een korte uitleg over en het belang van het begrip gehechtheid. Daarnaast zullen we ook de link leggen tussen gehechtheid en ziekenhuisopname en zullen de schadelijke gevolgen van scheiding tussen ouder en kind en de ontwikkelingen in ziekenhuisopname besproken worden.
Het begrip gehechtheid
Het begrip gehechtheid verwijst naar de aangeboren neiging bij kinderen om bescherming bij de ouder (of een andere volwassene) te zoeken in geval van gevaar, stress of ziekte. Hierdoor gaat de ouder dus als bron van troost en veiligheid fungeren en heeft een veilig gehecht kind een thuishaven en een uitvalsbasis in de ouder. Bowlby, de grondlegger van de gehechtheidstheorie, stelde dat een veilige gehechtheid van groot belang is voor een kind aangezien gehechtheid iets is wat je je hele leven met je meedraagt en wat zelfs je karakter beïnvloedt. Zo is gehechtheid van invloed op relaties die mensen gedurende hun leven met anderen aangaan en staan psychiatrische stoornissen op latere leeftijd vaak altijd in verband met bepaalde aspecten van onveilige gehechtheid.
De link tussen gehechtheid en ziekenhuisopname
Dat een veilige gehechtheid dus van belang is voor de rest van iemands leven moge duidelijk zijn, maar wat heeft ziekenhuisopname hier dan mee te maken? Als we denken aan de spanning die een (naderende) ziekenhuisopname bij kinderen op kan roepen, lijkt het logisch dat kinderen hun ouder(s) juist in zo’n periode nodig hebben voor troost en veiligheid. Toch dacht men hier vroeger heel anders over: de aanwezigheid van ouders bracht alleen maar narigheid met zich mee; huilende kinderen bij het vertrek van de ouder en gevaarlijke bacteriën die infecties en daarmee de dood van een kind zouden kunnen veroorzaken. Voor de gevoelens en behoeften van een kind was totaal geen aandacht. Er werd zelfs gezegd dat het alleen de ouders waren die er behoefte aan hadden hun kind tijdens een ziekenhuisopname te zien. We hebben het nu grofweg over de eerste helft van de vorige eeuw, toen kinderen tijdens een ziekenhuisopname niet bezocht mochten worden, voortdurend andere verpleegsters zagen, weinig persoonlijke aandacht kregen en er dus sprake was van gebrek aan stabiliteit en van structurele verwaarlozing.
Gevolgen van scheiding tussen ouder en kind
Het was ook in deze tijd dat Bowlby in zijn WHO rapport benadrukte dat scheidingen tussen ouder en kind, bijvoorbeeld tijdens een ziekenhuisopname, schadelijke gevolgen voor het kind hebben. Hij baseerde zich op de vele onderzoeken die door verschillende wetenschappers rondom dit onderwerp zijn gedaan. Zo lieten observaties van kinderen die bij evacuaties rond de Tweede Wereldoorlog van hun ouders gescheiden waren, zien dat deze kinderen vaak psychische en daardoor ook lichamelijke problemen kregen: juist omdat ze in een moeilijke situatie als oorlog de troostende aanwezigheid van hun ouders zo nodig hadden. Observaties van probleemkinderen in Child Guidance Clinics lieten zien dat veel probleemkinderen onveilig gehecht waren en dat er een verband bestond met eerdere ziekenhuisopnamen. Daarnaast lieten observaties in residentiële instellingen, waar kinderen die hun ouders in de oorlog verloren hadden verzorgd werden, zien dat deze kinderen zich niet konden hechten aan de verzorgsters als zij afstandelijk en weinig beschikbaar waren. Deze bevindingen laten dus iets zien van de verbanden tussen scheiding, gehechtheid, probleemgedrag en het belang van de aanwezigheid van degenen aan wie kinderen gehecht zijn of zich moeten hechten. Uit hospitalisatiestudies bleek zelfs dat de kindersterftecijfers hoger zijn als een kind zich niet veilig voelt door gemis van de ouder en de liefde die diegene te bieden heeft. De aanbevelingen die Bowlby in zijn rapport deed waren erop gericht een veilige omgeving voor het kind te creëren waarbij ouderlijke aanwezigheid heel belangrijk is. Zo pleitte hij o.a. voor rooming-in van de moeder bij kinderen van nul tot en met drie jaar, voor regelmatig bezoek voor kinderen van drie tot zes jaar, voor toewijzing van één zuster per kind, kleine afdelingen en een goede voorbereiding van kinderen voor ze opgenomen werden. Naast het WHO rapport van Bowlby heeft ook de film A two-year-old goes to hospital van Robertson bijgedragen aan de bewustwording van de gebrekkige ziekenhuisomstandigheden. Na een debat van zo’n veertig jaar waren de veranderingen, die in sommige ziekenhuizen al in de jaren ’30/’40 doorgevoerd werden, in de jaren ’70/’80 dan eindelijk in alle ziekenhuizen algemeen geaccepteerd en doorgevoerd.
Door alle onderzoeken, de discussies en de doorvoering van velen veranderingen zijn we gekomen bij de huidige ziekenhuisomstandigheden waarbij aanwezigheid en steun van de ouder(s), de mogelijkheid tot fysiek contact, duidelijke uitleg over wat er staat te gebeuren voor zowel ouder als kind en toestemming voor het meenemen van bekende eigen spullen centraal staan.
Conclusie
Terugkijkend kunnen we dus zeggen dat onderzoek naar de gevolgen van scheiding van het kind met de ouder(s) een hele reeks veranderingen in de manier van ziekenhuisopname van kinderen met zich mee heeft gebracht. De rol die gehechtheid hierin gespeeld heeft is behoorlijk groot, aangezien scheiding tot onveilige gehechtheid kan leiden, wat op zijn beurt weer tot psychische problemen, karakterveranderingen en problemen in de sociale omgang kan leiden. De bewustwording van deze causale verbanden heeft voor het doorvoeren van de verschillende veranderingen gezorgd. Waar ouders in een groot deel van de vorige eeuw geen toestemming kregen om hun kind in het ziekenhuis op te zoeken, zijn er nu flexibele bezoektijden, is het gewoon vanzelfsprekend dat ouders hun kind op komen zoeken en is er zelfs de mogelijkheid tot rooming-in. Ook is er nu veel meer aandacht voor de gevoelens van het kind en krijgen kinderen die opgenomen worden, net als de ouders, duidelijke uitleg over wat er gaat gebeuren.
