Meer en meer worden ondernemingen opgeroepen om hun verantwoordelijkheid op te nemen, en verantwoording af te leggen. Bedrijfsethiek, of ethiek toegepast in het kader van bedrijfskundige activiteiten, wordt steeds belangrijker. Vaak gebeurt dit naar aan leiding van ecologische rampen (olielekken, vervuiling) of sociale onrust (massale ontslagen). De hedendaagse onderneming dient kritisch te reflecteren over de huidige manier van werken, vanuit een ethisch perspectief.
Perspectieven – “Brillen”
Er zijn verschillende manieren waarop je eenzelfde werkelijkheid kan benaderen, je kan er vanuit verschillende perspectieven naar kijken: je kan een economische bril opzetten, een juridische, esthetische, historische, geografische etc. Je kan bijvoorbeeld naar een boom kijken met een esthetische bril (“die boom is mooi”), of met een economische bril (“Die boom is interessant we er planken van kunnen maken en verkopen”).
Mensen zijn zich niet altijd bewust van het feit dat ze vanuit een bepaald perspectief naar de werkelijkheid kijken, of ze zijn niet bereid of in staat om de werkelijkheid vanuit verschillende perspectieven te bekijken. De eigen manier van kijken wordt zo vanzelfsprekend dat elk ander perspectief onbegrijpelijk of onzinnig lijkt.
Bij ethiek en bedrijfsethiek is de perspectiefwissel net van groot belang. Bedrijfsleiders handelen vanuit een economisch perspectief, gericht op winstmaximalisatie, en verliezen daarbij vaak andere perspectieven uit het oog, bijvoorbeeld het sociale perspectief van de arbeidsvoorwaarden van werknemers.
Enkele voorbeelden van perspectieven:
- Economisch perspectief: “Wat levert het mij financieel op? Welk concurrentievoordeel heb ik met deze maatregel?”
- Juridisch perspectief: “Wat kan ik doen binnen de wettelijke kaders? Riskeer ik vervolgd te worden als ik deze maatregel neem?”
- Sociaal perspectief: “Welke gevolgen heeft deze maatregel voor mijn werknemers? Kan ik ontslagen vermijden?”
Het ethisch perspectief
Bij ethiek wordt gekeken vanuit een ander perspectief. De vraag die men stelt vanuit een ethisch perspectief is echter veel moeilijker te omschrijven. Veelal vertrekt men vanuit het aanvoelen dat mensen “goed” horen te handelen, dat ze hun geweten moeten volgen en hun verantwoordelijkheid moeten opnemen.
Het geweten van de mens is echter cultureel bepaald (wat men in het westen als “goed” beschouwd, is niet per definitie “goed” in andere werelddelen) en kan zelfs individueel verschillen (door een andere opvoedingscontext). Bovendien is “het goede” voor interpretatie vatbaar, er bestaat geen standaard definitie van wat “goed” is.
Vanuit een ethisch perspectief probeer je bijgevolg eerst na te gaan wat “het goede” is in een bepaalde situatie, om vervolgens van daaruit af te leiden hoe je best moet handelen om naar dat “goede” te streven.
Een voorbeeld. Stel: een bedrijfsleider moet voor zijn productieproces hout aankopen. Hij heeft de keuze heeft tussen 2 opties:
- Optie 1: niet duurzaam hout, dat goedkoop is, maar echter bijdraagt tot enorme ontbossing. Het hout is van iets minder goede kwaliteit, waardoor de klanten wat minder tevreden zijn, maar het levert wel enorme winstmarges op voor het bedrijf.
- Optie 2: Hout uit FSC-gecertificeerde bossen, is iets duurder, maar op een duurzame wijze geproduceerd. Het hout is van betere kwaliteit, waardoor de klantentevredenheid stijgt, maar financieel levert het iets minder winst op.
Welke optie zou de bedrijfsleider kiezen vanuit het economisch perspectief? Vanuit het ethisch?
Bedrijfsethiek
Bedrijfsethiek is eigenlijk een vorm van toegepaste ethiek: ethiek, maar dan toegepast op het bedrijfsleven of uitgeoefend in een bedrijfscontext. In bedrijfsethiek komen de verschillende waarden, normen en verantwoordelijkheden aan bod die een rol spelen bij bedrijfsmatige activiteiten. Bedrijfsethiek stelt zich de vraag of de keuzes die gemaakt worden in een bepaalde situatie de juiste, of “goede” keuzes zijn.
Je kan bedrijfsethiek op twee manieren interpreteren:
- Binnen de traditionele kaders van het bedrijfsleven, gericht op morele dilemma’s en waardenconflicten. Bijvoorbeeld: is het ethisch aanvaardbaar dat een bedrijfsleider de e-mails van zijn werknemers leest?
- Als kritische reflectie op het huidige economische model. Bijvoorbeeld: is het ethisch aanvaardbaar dat bedrijven grondstoffen gebruiken uit derde wereld landen, zonder hiervoor een eerlijke prijs te betalen?
